تعریف شرح الاسمیتعریف شرح الاسمی، یکی از اصطلاحات علم منطق و به معنای شرحِ اسم مجمل، قبل از ثبوت وجود خارجی آن است. [۱]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۲۷.
۱ - اقسام حدحد به لحاظ بیان اسم (مفهوم) یا حقیقت (ماهیت) مُعرَّف، به «حد اسمی» و «حد حقیقی» تقسیم شده است. ۱.۱ - حد حقیقیحد حقیقی که به آن حد ذاتی نیز گفته‌اند، قولی است که تصور اصل حقیقت و ذات ماهیت موجود را افاده می‌کند؛ به دیگر بیان، تعریفی است که برای تصور ذات ماهیتی آورده می‌شود که در خارج موجود است؛ مانند حیوان ناطق در تعریف انسان پس از علم به وجود آن. اینگونه تعریف، به ماهیات موجود اختصاص دارد. ۱.۲ - حد اسمیحدّ اسمی یا تعریف شرح الاسمی، قولی است که برای شرح و تفصیل اسم مجملی آورده می‌شود تا مفهوم آن را از اجمال خارج سازد؛ مانند آنکه در تعریف مثلث متساوی الاضلاع؛ قبل از ثبوت وجودش در خارج گفته شود: «شکلی است که از برخورد سه خط مساوی حاصل می‌شود»، و مانند: تعریف جنس به: «ماهیتی که بر حقایق مختلف در جواب ما هو حمل می‌شود». بنابراین حد اسمی، تعریفی است که برای شرح لفظ پس از تصور اجمالی معنای آن و پیش از ثبوت وجود آن در خارج آورده می‌شود. این گونه تعریف، اختصاصی به موجودات ندارد، بلکه در معدومات نیز جاری است، زیرا هر معنایی که لفظی برایش وضع شده باشد ممکن است مجمل بوده، به شرح و تفسیر نیاز داشته باشد. [۷]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۰.
[۸]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۳، ص۱۸۹.
۱.۳ - احکام تعریف شرح الاسمیتعریفهایی که در اوایل علوم آورده می‌شوند، نوعاً حد اسمی‌اند و پس از اینکه وجود خارجی ماهیات‌شان در علم به اثبات رسید، تبدیل به حد حقیقی می‌شوند. حد اسمی در واقع حد نیست، بلکه همان شرح‌الاسم است و اطلاق حد بر آن به اشتراک لفظی است. [۹]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۴۶.
[۱۰]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۲۵۲.
[۱۱]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۳، ص۲۸۰.
[۱۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۳، ص۲۸۹-۳۰۱.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا. • ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان، البصائر النصیریه. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حد اسمی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۸/۲/۲۶. |